Lómagnúpur er 688 m hátt standberg sem gnæfir yfir suður úr Birninum vestan Núpsvatna á Skeiðarársandi. Vestan við hann stendur bærinn Núpsstaður. Stórbrotið umhverfi Núpsstaðar og Lómagnúps er vel þekkt. Svæðið nær frá sjó og svörtum söndum og allt til Vatnajökuls. Eldgos, jöklar og vötn hafa mótað umhverfið auk þess að skapa fjölbreyttar og einstakar jarðmyndanir.
Seint á 18. öld hljóp bergfylla úr Lómagnúpi vestanverðum og má sjá augljós merki um það við þjóðveginn. Í dagbók Sveins Pálssonar stendur við árið 1793; „Þetta gerðist fyrri hluta dags í júlímánuði með svo skjótri svipan að stúlka ein sem var að bera mjólk af stöðli heim að Núpsstað, heyrði brest, líkan reiðarþrumu, og leit þegar til Gnúpsins, en gat þá í fyrstu ekki greint neitt fyrir reyk. En ekki hafði hún fyrr sett mjólkurföturnar niður, til þess að athuga þetta nánar, en allt var um garð gengið og framhlaupið lá út á sandinum, þar sem það er nú, allt að mílufjórðung frá fjallinu, í smáhaugum með djúpum gjótum á milli eða trektlögðum svelgjum, sem að líkindum hafa skapast við þrýsting samþjappaðs lofts." Þessu framhlaupi fylgdi talsvert vatnsflóð og hefur það sennilega sprengt úr fjallinu fyllu þá er fram hljóp. Nýlegri merki sjást í austurhlíðum Lómagnúps en árið 1998 varð þar berghlaup. Líkt og með önnur standberg meðfram suðurströnd Íslands þá náði sjór upp að Lómagnúpi á ísöld. Lómagnúpur er einstaklega tignarlegur og fagur á að líta.

Til gamans má segja frá því að Lómagnúps er getið í Njálssögu í nokkuð sérstöku hlutverki, þar sem hann kemur fyrir í draumi Flosa Þórðarsonar á Svínafelli, en Flosi var upphafsmaður þess að kveikt var í bæ Njáls Bergþórssonar og fjölskyldu hans. Flosa dreymir að hann sé staddur á bæ við Lómagnúp, hann gengur út og lítur til Gnúpsins. Í draumnum opnast fjallið og jötunn klæddur geitarskinni með járnstaf í hönd stígur út úr fjallinu. Hann þylur upp nöfn mannanna 25 sem standa að brennu Njáls, hann ber svo stafnum í jörðina og gengur aftur inn í fjallið. Allir mennirnir sem jötuninn nefnir eru drepnir síðar í sögunni í hefndarskyni fyrir að hafa staðið að því að brenna Njál inni.
Jötuninn í Lómagnúpi prýðir skjaldarmerki Íslands. Hann er einn fjögurra landvætta Íslands og ver suðurströndina fyrir illum öflum.

Lómagnúpur tilheyrir landi Núpsstaðar, sem allt er á náttúruminjaskrá.

Heimild: Sjá hér